MAHALLİ İDARELERDE HARCAMA YETKİLİSİ
Adnan Yüksel KILIÇOĞLU*
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 24.12.2003 gün ve 25326 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış, 30.11.2005 tarihinde TBMM’nde kabul edilen 5433 sayılı Kanun ile 5018 sayılı Kanunun bazı maddelerinde değişiklik öngörülmüş, ancak 8’inci ve Geçici 1’inci maddesi bir defa daha görüşülmek üzere Cumhurbaşkanınca TBMM’ne geri iade edilmiştir. TBMM tarafından Cumhurbaşkanının iade ettiği maddeler 22.12.2005 tarihinde tekrar görüşülüp değiştirilerek kabul edilmiş ve 5018 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5436 sayılı Kanun 24.12.2005 gün ve 26033 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 5018 sayılı Kanunun, 5436 sayılı Kanunla değiştirilen 49’maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları hariç diğer hükümleri 01.01.2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 09.06.1927 tarih ve 606 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan ve 78 yıldır uygulanmakta olan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu 01.01.2006 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.
Harcama Yetkilisinin Belirlenmesi:
5018 sayılı Kanun ile getirilen yeni kavramlardan birisi de “Harcama Yetkilisi”dir. Kanunun 31 inci maddenin birinci fıkrasında, “Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.” şeklinde harcama yetkilisinin tanımı yapılmıştır. Burada harcama yetkilisi ile bütçe arasında bir bağlantı kurulmuştur. Bu hükümden de anlaşılacağı gibi harcama yetkisinin olabilmesi için öncelikle bir harcama birimi ile o harcama birimine tahsis edilen ödeneğin bulunması gerekmektedir.
10.03.2006 tarih ve 26104 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği ile mahalli idarelerde uygulanmakta olan Program Bütçe terkedilmiş ve yerine Analitik Bütçe diye isimlendirilen yeni bir bütçe sistemi getirilmiştir.
Yeni bütçe sistemi, 5018 sayılı Kanuna paralel olarak birim bazında bütçeleme anlayışını öngörmektedir. Yönetmeliğin bütçeye ilişkin 7 inci maddesinde birimlerin de kurumsal sınıflandırmada kodlanması, diğer bir deyişle birim bazında bütçe yapılması öngörülmektedir. Aynı maddede kuruluşu mevzuattan kaynaklanmayan ve sorumluluğu bulunmayan birimlerin kurumsal sınıflandırmada kodlanmayacağı belirtilmiştir.
Harcama yetkilisinin ortaya çıkabilmesi için öncelikle mahalli idarelerin, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin 7 inci maddesinde belirtilen esas ve usullere göre Yönetmeliğe ekli örnek:1/A ve 1/B numaralı kurumsal sınıflandırma anahtarını kullanarak bütçelerinde birimlerini kodlamış olmaları gerekir.
5018 sayılı Kanunun 31 inci maddesi hükmü uyarınca, mahalli idare bütçelerinde kurumsal sınıflandırmada kodlanmış olan birimlerin en üst yöneticileri (amirleri) o birimin bütçesinin harcanmasında harcama yetkilisi olacaktır. 31 inci maddede harcama yetkilisinin belirlenmesine ilişkin olarak “Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.” şeklinde ana kural belirlenmiş olmasına rağmen, yine aynı maddenin ikinci fıkrasında, “Ancak, teşkilât yapısı ve personel durumu gibi nedenlerle harcama yetkililerinin belirlenmesinde güçlük bulunan idareler ile bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan idarelerde harcama yetkisi, üst yönetici veya üst yöneticinin belirleyeceği kişiler tarafından; mahallî idarelerde İçişleri Bakanlığının, diğer idarelerde ise Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine yürütülebilir.” hükmü yer almıştır.
Maliye Bakanlığınca 31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı 4 üncü Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No’lu Genel Tebliğde; “Teşkilat yapısı ve personel durumu gibi nedenlerle harcama yetkililerinin belirlenmesinde güçlük bulunan idareler ile bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan idarelerde harcama yetkisi, üst yönetici veya üst yöneticinin belirleyeceği kişiler tarafından mahalli idarelerde İçişleri Bakanlığının uygun görüşü üzerine yürütülebilir” hükmü getirilmiştir.
Harcama yetkilisinin belirlenmesine ilişkin olarak İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünce 30.12.2005 tarih ve 2005/133 sayılı Genelge yayınlanmış, ancak sözkonusu Genelge 24.02.2006 tarih ve B050MAH074000l/45181 sayılı Genelge ile yürürlükten kaldırılmış ve 24.02.2006 tarihli Genelgede mahalli idarelerde harcama yetkilisinin belirlenmesine ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Anılan Genelgede aşağıdaki hususlar belirtilmiştir.
1-Bütçelerinin kurumsal sınıflandırmasında harcama birimleri kodlanmakla birlikte, nüfusu 10.000 (onbin) ve aşağı olan ilçe ve ilk kademe belediyelerinde harcama yetkilisi belediye başkanı olacaktır.
2-Bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan kasaba (belde) belediyelerinde harcama yetkilisi belediye başkanı olacaktır.
3- Mahalli idare birliklerinde harcama yetkilisi birlik başkanı olacaktır.
4-Üst yönetimin giderleri, kurumsal sınıflandırmada özel kalem olarak kodlanan, ancak özel kalem müdürlüğü kadrosu bulunmayan idarelerde “02-Özel Kalem” kurumsal kodundan yapılacak giderlerde harcama yetkilisi il özel idarelerinde vali, belediyelerde belediye başkanı olacaktır.
5- 2006 yılında teşkilatlanma çalışmaları dolayısıyla bütçelerinde birim düzeyinde kurumsal kodlama yapılması gerektiği halde birim düzeyinde kurumsal kodlama yapılmamış olan il özel idarelerinde harcama yetkilisi genel sekreter olacaktır.
6- Mali hizmetler birim amirliği ve muhasebe yetkilisi görevleri aynı kişide birleşen mahalli idarelerde, 5018 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesi gereğince, harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevleri aynı kişide birleşemeyeceğinden, mali hizmetler biriminin harcama yetkilisi üst yönetici veya belirleyeceği kişi olacaktır.
Yukarıda sayılanlar dışında harcama yetkisi, bütçe ile ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi (Birim amiri) tarafından kullanılacaktır.
Harcama yetkilisi kavramı mahalli idare mevzuatına da girmiş, 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunun 46 ıncı ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 63 üncü maddelerinde il özel idaresi ve belediye bütçesi ile ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisi olarak tanımlanmış, ilçe özel idarelerinde bu yetkinin kaymakam tarafından kullanılacağı belirtilmiş, 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunun 14 üncü maddesinde de mahalli idare birliklerinde birlik başkanı harcama yetkilisi olarak belirlenmiştir.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde kurumsal sınıflandırma dört düzey olarak öngörülmekle birlikte, Yönetmeliğe ekli örnek:1/A ve 1/B numaralı kurumsal sınıflandırma anahtarında idarelerin beşinci ve daha alt düzeyleri açmalarının ihtiyari olduğu belirtilmiştir. Bu durumda kurumsal sınıflandırmanın beşinci düzeyinde kodlanan birimlerin harcama yetkilisi kim olacaktır? 31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı 4 üncü Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No’lu Genel Tebliğde, mahalli idarelerde kurumsal sınıflandırmanın üçüncü ve dördüncü düzeyinde ödenek tahsis edilen ana hizmet birimleri ve yardımcı hizmet birimleri ile danışma ve denetim birimlerinin en üst yöneticilerinin harcama yetkilisi olarak belirlenmesinin gerektiği belirtilmiştir. Bu durumda kurumsal sınıflandırmanın beşinci düzeyinde kodlanmış olan birimlerin harcama yetkilileri de dördüncü düzeydeki birimin amiri olacaktır. Örneğin büyükşehir belediyeleri kurumsal sınıflandırmanın dördüncü düzeyinde daire başkanlıklarını kodlayacaklardır. Eğer idare isterse daire başkanlıklarına bağlı şube müdürlüklerini de daire başkanlığının altında beşinci düzeyde kodlayabilir. Şube müdürlüklerine ilişkin olarak yapılacak giderlerde harcama yetkilisi şube müdürü değil, 1 Seri Nolu Genel Tebliğ uyarınca, kurumsal sınıflandırmanın dördüncü düzeyinde kodlanmış olan daire başkanı harcama yetkilisi olacaktır.
Harcama Yetkilisinin Sorumluluğu:
5018 sayılı Kanunun 32 nci maddesinde, bütçelerden harcama yapılabilmesinin, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkün olduğu, harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, yapılacak işin konusu ve tutarı, süresi, kullanılabilir ödeneği, gerçekleştirme usulü ile gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgilerin yer alacağı, harcama yetkililerinin, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumlu olduğu belirtilmiştir.
Harcama yetkilisinin ön plana çıkan sorumluluğu, yapılan harcamanın kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından sorumlu tutulmasıdır. 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununda bu sorumluluk saymanda iken 5018 sayılı Kanunda yönetim sorumluluğu modeli çerçevesinde bu sorumluluk harcama yetkilisine verilmiştir. Dolayısıyla harcama yetkilisi yapmış olduğu harcamaların kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından sorumlu olacaktır. 5018 sayılı Kanun incelendiğinde, 1050 sayılı Kanunun aksine muhasebe yetkilisine böyle bir sorumluluk verilmemiştir.5018 sayılı Kanunun 31 inci maddesinde, kanunların verdiği yetkiye istinaden yönetim kurulu, icra komitesi, komisyon ve benzeri kurul veya komite kararıyla yapılan harcamalarda, harcama yetkisinden doğan sorumluluğun kurul, komite veya komisyona ait olacağı belirtilmiştir.
Yine 31 inci maddede, harcama yetkisinin devredilmesinin, yetkiyi devredenin idarî sorumluluğunu ortadan kaldırmayacağı belirtilmiştir.
Harcama Yetkisinin Bir Üst Yönetim Kademesinde Birleştirilmesi:
5018 sayılı Kanunun 31 inci maddesinde, harcama yetkisinin bir üst yönetim kademesinde birleştirilmesine ilişkin usûl ve esasların Maliye Bakanlığınca belirleneceği belirtilmiş, Maliye Bakanlığınca 31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı 4 üncü Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No’lu Genel Tebliğde; teşkilat yapısında üst yönetici ile harcama birimleri arasında yönetim kademesi yer almak şartıyla, bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama birimlerinin harcama yetkisinin harcama türleri itibarıyla kısmen veya tamamen mahalli idarelerde İçişleri Bakanlığının uygun görüşü ve üst yöneticinin onayı ile bir üst yönetim kademesinde birleştirilebileceği, üst yönetici ve yardımcılarına harcama yetkisinin birleştirilmesi suretiyle harcama yetkisinin verilemeyeceği belirtilmiştir.
İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünce yayımlanan 24.02.2006 tarih ve B050MAH 074000l/45181 sayılı Genelgede, mahalli idarelerde harcama yetkisinin bir üst yönetim kademesinde birleştirilmesinin il özel idareleri ve büyükşehir belediyelerinde mümkün olduğu, bütçelerinde birim düzeyinde kurumsal kodlama yapmış olan il özel idareleri ve büyükşehir belediyelerinde birimlerin harcama yetkilerinin, harcama türleri itibarıyla kısmen veya tamamen genel sekreter veya yardımcılarında, üst yöneticinin onayı ve Bakanlığın uygun görüşü üzerine birleştirilebileceği, bu konudaki uygun görüş taleplerinin Bakanlığa yapılması ve talep yazılarında birleştirilme gerekçesinin belirtilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Gerek Maliye Bakanlığınca yayımlanan 1 Seri Nolu Genel Tebliğ gerekse İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünce yayımlanan Genelge incelendiğinde, harcama yetkisinin üst yönetici ve yardımcılarında birleştirilmesi mümkün değildir. Örneğin bir il belediyesinde harcama birimi olan müdürlüklerin harcama yetkilerinin belediye başkanı veya belediye başkan yardımcılarında birleştirilmesi mümkün değildir. Ancak il özel idareleri ile büyükşehir belediyelerinde harcama birimleri ile üst yönetici arasında bir yönetim kademesi olarak görev yapan ve üst yöneticinin yardımcısı olmayan genel sekreter veya yardımcılarında harcama yetkisinin birleştirilmesi mümkündür.
Harcama Yetkisinin Devri:
5018 sayılı Kanunun 31 inci maddesinde, harcama yetkisinin devredilmesine ilişkin usûl ve esasların Maliye Bakanlığınca belirleneceği belirtilmiş, Maliye Bakanlığınca yayımlanan Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No’lu Genel Tebliğde, harcama yetkililerinin, kamu hizmetlerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde sunulmasını sağlamak amacıyla Tebliğde belirlenen sınırlar dahilinde harcama yetkisini devredebilecekleri belirtilmiştir. Buna göre;
- Belediye ve il özel idareleri ile bunlara bağlı idarelerin harcama yetkilileri bu yetkilerini yardımcılarına, yardımcısı olmayanlar ise hiyerarşik olarak bir alt kademedeki yöneticilere,
- Mahalli idare birliklerinde birlik başkanı harcama yetkisini birlik genel sekreteri, birlik müdürü veya birim amirlerine,
kısmen veya tamamen devredebilirler.
Her bir harcama işlemi itibarıyla, mal ve hizmet alımlarında ikiyüzellibin Yeni Türk Lirasını, yapım işlerinde ise birmilyon Yeni Türk Lirasını aşan harcamalara ilişkin harcama yetkisi hiçbir şekilde devredilemez.
Harcama yetkisi aşağıdaki şartlara uygun olarak devredilir:
Yetki devri yazılı olmak zorundadır.
Devredilen yetkinin sınırları açıkça belirlenmiş olmalıdır. Bu sınır parasal bir sınır olabileceği gibi konu itibariyle de harcama yetkisi devredilebilir.
Merkez teşkilatında harcama yetkisinin devri ve bu yetkinin geri alınması üst yöneticiye, mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine; merkez dışı birimlerde ise mali hizmetler birimine ve muhasebe yetkilisine yazılı olarak bildirilmelidir.
Harcama yetkisinin devredilmesi, yetkiyi devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
Harcama Yetkilisinin İzinli Olduğu Haller:
Harcama Yetkilileri Hakkında 1 Seri No’lu Genel Tebliğde, harcama yetkilisinin kanuni izin, hastalık, geçici görev, disiplin cezası uygulaması, görevden uzaklaştırma ve benzeri nedenlerle geçici olarak görevinden ayrılması halinde ilgili harcama biriminin harcama yetkilisinin vekaleten görevlendirilen kişi olacağı belirtilmiştir.
*[1]İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Başkontrolörü Adnan Yüksel KILIÇOĞLU'nun Yerel Yönetim ve Denetim Dergisinin Mayıs 2006 Cilt 11, Sayı 5'de yayımlanan makalesi
Güncellenme Tarihi : 2 Mart 2011 Çarşamba